Meclis, dünyadaki seçim barajlarını araştırdı

TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, beş kıtadan 94 ülkede seçim barajlarını ele alan çalışma yaptı.

“Dünyada Seçim Barajları” başlıklı araştırmada, seçim barajının, bir partinin temsil edilebilmesi için alması gereken asgari oy düzeyi anlamına geldiği anımsatılarak, seçim barajının kanunen açıkça belirlenmiş olabileceği gibi seçim sisteminin doğal bir sonucu ve matematiksel bir özelliği olarak da var olabildiği belirtildi.

Seçim barajının genel olarak orantısallığın üzerindeki bir kısıtlama olarak ortaya çıktığına işaret edilen araştırmada, “Tamamen veya kısmen nispi temsil uygulayan ülkelerin çoğunda, çok küçük partilerin parlamentoya girmesini engelleyen resmi bir seçim barajı bulunmaktadır.” denildi.

“Fiili/Doğal Seçim Barajı” ve “Resmi/Kanuni Seçim Barajı” kavramlarının ele alındığı araştırmada, seçim sistemlerinin temelde “çoğunluk sistemleri” ve “nispi temsil sistemleri” olarak ikiye ayrıldığı, ülkelerden bazılarının bu iki sistemi belli ölçülerde kullandığı ve bunun da “karma sistemleri” oluşturduğu kaydedildi.

Ülkelerde uygulanan seçim barajı oranları

Beş kıtadan toplamda 94 ülke parlamentosunun ele alındığı araştırmada, aralarında Türkiye’nin de bulunduğu bu ülkeler içerisinde çoğunluk sistemini uygulayanların sayısının 18, karma sistemi uygulayanların sayısının da 18, nispi temsil sistemi uygulayanların sayısının 57 olduğu, bir ülkenin ise farklı kategoride yer aldığı ifade edildi.

Çoğunluk sistemi uygulayan 18 ülkede sistemin doğası gereği kanuni bir baraja ihtiyaç duyulmadığı anlatılan araştırmada, çoğunluk sistemi uygulayan ülkelerden yalnızca Fransa’da seçim barajı denebilecek bir uygulamaya rastlandığına dikkat çekildi. Fransa’da iki turlu seçim sistemi uygulandığına yer verilen araştırmada, “Bir adayın ilk turda seçilmiş olması için verilen oyların mutlak çoğunluğunu (yüzde 50’sinden fazlasını) alması ve aldığı oyun o seçim çevresinde kayıtlı olan seçmenlerin en az yüzde 25’ine tekabül etmesi gerekmektedir. Bir seçim çevresinde ilk turda bir aday seçilemezse ikinci tur seçimleri yapılır. Adayların ikinci tura katılabilmeleri için ilk turda seçim çevresinde kayıtlı seçmenlerin oyunun en az yüzde 12,5’ini almış olmaları gerekmektedir. Eğer bu şartı sadece bir aday sağlıyorsa, o adaydan sonra en fazla oyu almış olan aday ikinci tura katılabilir. Eğer hiçbir aday bu şartı sağlayamıyorsa ilk turda en fazla oyu alan iki aday ikinci tura kalır.” denildi.

Kanuni seçim barajının çoğunlukla nispi temsil ve karma seçim sistemi uygulayan ülkelerde görüldüğüne işaret edilen araştırmada, nispi temsil sistemi uygulayan 57 ülke içinde resmi baraj uygulamayan ülkelerin sayısının 17 olduğu kaydedildi.

Araştırmaya göre; nispi temsil uygulayan 40 ülkeden yalnızca seçim çevresinde baraj uygulayan 5 ülke (Arjantin, Arnavutluk, Belçika, Bosna Hersek, İspanya) bulunurken, yalnızca ulusal düzeyde baraj uygulayan ülkelerin sayısı 32, hem ulusal hem bölgesel düzeyde baraj uygulayan ülkeler ise Kırgızistan, İsveç ve Sri Lanka oldu.

Karma sistem uygulayan ülkelerde (18 ülke) mevcutsa resmi seçim barajının nispi temsil ile belirlenen sandalyeler için olduğunun ifade edildiği araştırmada, bu ülkelerden Çad, Japonya, Pakistan ve Venezuela’da resmi bir seçim barajının bulunmadığı, geri kalan 14 ülkenin 13’ünde ulusal baraj, Meksika’da ise bölgesel barajın mevcut olduğu ifade edildi.

Araştırmada, 13 ülkeden Almanya, Litvanya, Macaristan, Rusya, Tacikistan, Tayvan, Ukrayna ve Yeni Zelanda’da ulusal barajın yüzde 5, Bolivya, Güney Kore, İtalya ve Nepal’de ulusal barajın yüzde 3, Meksika’daki bölgesel barajın da yüzde 3 olduğu belirtildi.

Araştırmada, öne çıkan farklı uygulamalar da ele alındı. Portekiz’de seçim barajı konulmasının Anayasa ile yasaklandığının ifade edildiği araştırmada, tersine baraj olanak nitelendirilebilecek örneklere de yer verildi. Buna göre, Meksika’da hiçbir parti 500 üyeli parlamentoda 300’den fazla üye ile temsil edilemezken, bir parti ya da ittifak seçimde aldığı yüzdesel oyun yüzde 8’i üzerinde temsil de edilemiyor. Kırgızistan’da ise hiçbir siyasi parti 120 üyeli parlamentoda 65’ten fazla üye ile yer alamıyor.

Araştırmaya göre, Arnavutluk, Çekya, Ermenistan, Moldova, Polonya, Romanya, Slovakya, İtalya, Litvanya ve Macaristan ise ittifaklar için farklı baraj oranları öngörüyor. Avusturya, Danimarka, İzlanda, İsveç ve Norveç ise seçim barajını bütün sandalyeler için değil de belli sayıda sandalye için uyguluyor.

(AA)